Achtergrond

Ontstaansgeschiedenis

Parallel plannen is ontstaan uit de wens en de urgentie om woningbouwprocessen radicaal te versnellen. In september 2021 organiseerde Fakton een bijeenkomst met twintig directeuren stedelijke ontwikkeling. De conclusie was duidelijk: om de woningbouwopgave te verdubbelen, volstaat een kleine verbetering niet, maar is een fundamenteel andere aanpak nodig.

Dit leidde tot het eerste onderzoek naar parallel plannen, in opdracht van het Ministerie van BZK. De pilots in onder andere Alphen aan den Rijn, ’s-Hertogenbosch, Eindhoven en Teylingen bewezen dat het mogelijk is het planproces aanzienlijk te verkorten. Parallel plannen kreeg vervolgens landelijke aandacht, werd opgenomen in het regeerprogramma in september 2024 en in de afspraken van de Woontop in december 2024 en wordt nog steeds doorontwikkeld in samenwerking met het Ministerie van VRO .

Aanleiding en visie

De traditionele, seriematige aanpak van planontwikkeling zorgt voor lange doorlooptijden, onnodige wachttijden en verspilling van capaciteit en geld. Parallel plannen biedt een alternatief: door vanaf het begin alle stakeholders te betrekken en processen niet na elkaar, maar gelijktijdig te organiseren, ontstaat een korter, wendbaarder en transparanter traject. De visie achter parallel plannen draait om samenwerken, kennis delen en het gezamenlijk oplossen van knelpunten. Het doel: sneller woningen realiseren door het planproces open te breken, te versnellen en samen te werken vanuit één gedeeld eindresultaat. 

Voordelen parallel plannen

Parallel plannen levert aantoonbare voordelen op:

• Verkort het planontwikkelingsproces (van start initiatief tot start bouw) tot twee jaar
• Tot vijftig procent minder inzet van gemeentelijke capaciteit
• Minder effecten van veranderende externe randvoorwaarden (politiek, indexen, teamswijzigingen etc.) 
• Geen wetswijzigingen nodig
• Meer werkgeluk en energie in het team
• Praktisch toepasbaar en continu te verrijken in de praktijk

Deze aanpak zorgt voor een nieuwe standaard in het planproces van o.a. woningbouwontwikkelingen: sneller, efficiënter en met meer plezier samenwerken aan resultaat

Stand van zaken

Evaluatie toepassing parallel plannen tot nu toe

Op dit moment lopen vier pilotprojecten en drie pilotgebieden met parallel plannen. De projecten bevinden zich in Alphen aan den Rijn (Euromarkt) , ’s-Hertogenbosch (Herpense weide), Eindhoven (Prinsejagt) en Sassenheim Langeveld). De drie pilotgebieden zijn Tilburg (Westermarkt), Utrecht (Merwedekanaalzone deelgebied 6) en Dordrecht (Maasterras). In deze pilots passen gemeenten, woningcorporaties, ontwikkelaars/bouwers en andere betrokken partijen de principes van parallel plannen toe in de praktijk. De ervaringen en resultaten uit deze pilots zijn en worden nog steeds uitgebreid geëvalueerd. De uitkomsten vormen steeds de basis voor verdere verbetering en opschaling van parallel plannen in Nederland.

Uit de ervaringen met de pilots, maar ook de hackathons en parallel plannenscans beginnen zich de contouren af te tekenen van een werkwijze van parallel plannen in de praktijk. Deze start met het organiseren van een kort gezamenlijk proces waarin de NvU wordt opgesteld, zonder open eindjes en verbonden aan de vaststelling een helder mandaat van de gemeenteraad: Binnen de kaders kleuren en excellente participatie betekent hamerstuk aan het einde van het traject.

De volgende versnellingsmogelijkheden in de planning blijken het meest kansrijk:

1. Neem de besluitvorming van de gemeente, ontwikkelaar/corporatie op in de planning en doe dit op een manier dat deze niet kritiek is (vroegtijdig besluitvormingsproces opstarten en parallel daaraan doorwerken).
2. Start snel met het ontwerp en neem de toetsing door de gemeente mee in het proces. Vergunning in één dag kan als de stukken op orde zijn en al eerder besproken.
3. Flora en fauna-onderzoek direct starten en preventieve maatregelen waar nodig meteen nemen.
4. Kies de meest gunstige variant voor de besluitvorming in relatie toe het Omgevingsplan: Kan een wijziging van het omgevingsplan niet achterwege gelaten worden en is een BOPA voldoende? Net zo belangrijk: Kan de aanvraag Omgevingsvergunning parallel lopen (gecoördineerd) aan de wijziging van het Omgevingsplan? Dit heeft een belangrijk voordeel: één eventuele beroepsgang direct bij de RvS. Dat is zo 20 maanden vertraging voorkomen. En denk aan de mogelijkheid een omgevingsvergunning te knippen in een ruimtelijke en een technische. De eisen voor een ruimtelijke vergunning zijn al met het VO in te vullen. Zo start eerder de bezwaarprocedure.
5. Start op basis van de NvU of het schetsontwerp met het ontwerp openbare ruimte. Als alles sneller gaat wordt het verleggen of aanleggen van kabels leidingen het kritische pad. Het ontwerp is nodig om het proces met de nutsbedrijven te starten.
6. Kan de voorbereiding van sloop en bouwrijp maken (en de uitvoering) al starten voordat de omgevingsvergunning voor de bouw is afgegeven?
7. Kan de contractering van de aannemer starten voorafgaand aan de vergunningverlening?

Door deze uitgangspunten toe te passen is over het algemeen een start bouw twee jaar na start project haalbaar. Hier kunnen natuurlijk project specifieke uitzonderingen op zijn als er bijvoorbeeld beroep RvS moet worden afgewacht, lange zettingstijden nodig zijn of nutsbedrijven een extra lange voorbereidingstijd hebben.

Opschaling

Parallel plannen groeit door naar landelijke standaard. De volgende fase richt zich op brede toepassing bij alle gemeenten, woningcorporaties en ontwikkelaars, zodat parallel plannen de nieuwe norm wordt. Opschaling verloopt langs vier lijnen, waarover afspraken zijn gemaakt op de landelijke Woontop in december 2024:

1. Doorwerking in lokale monitoring

Projecten die parallel plannen toepassen, werken met een gestandaardiseerde planning in de lokale PPM-systematiek. Dit biedt bestuurders en partners een helder dashboard met mijlpalen, zowel op project- als gebiedsniveau. De PPM wordt randvoorwaarde bij rijksbijdragen zoals de Woningbouwimpuls en het Gebiedsbudget. Overheden, marktpartijen en corporaties leveren actief informatie aan en sturen bij vertraging op alternatieve projecten. Zo ontstaat beter inzicht, kunnen knelpunten sneller worden opgelost en wordt de voortgang lokaal én landelijk geborgd.

2. Verwerken in Rijkssubsidieregelingen

Parallel plannen is standaardvoorwaarde voor rijksbijdragen aan woningbouw, zoals Gebiedsbudgetten, Woningbouwimpuls en de realisatiestimulans. Deze subsidies stimuleren het toepassen van parallel plannen en versnellen zo het bouwproces. Gemeenten ontvangen bijvoorbeeld een vaste bijdrage per gerealiseerde betaalbare woning, mits ze aantoonbaar werken volgens de principes van parallel plannen en de voortgang goed monitoren.

3. Kennisuitwisseling

Kennisdeling staat centraal in de opschaling. Via netwerken, opleidingen, hackathons en regionale versnellingstafels delen gemeenten, ontwikkelaars en brancheorganisaties actief hun ervaringen en inzichten. Het Expertteam Woningbouw, RVO en brancheverenigingen ondersteunen met structurele opleiding van projectmanagers en planners, inzet van PP-coaches en het delen van “best practices”. Zo groeit de kennisbasis en wordt parallel plannen steeds effectiever toegepast.

4. Doorontwikkeling

Parallel plannen blijft in ontwikkeling. Nieuwe inzichten uit de praktijk worden verwerkt in instrumenten, standaarden en opleidingen. Digitalisering, automatisering van planningen en standaardisatie van documenten krijgen een vaste plek in het instrumentarium. Innovaties als industriële bouwstromen, digitale vergunningverlening en data gedreven gebiedsontwikkeling worden actief gekoppeld aan parallel plannen. Zo blijft de aanpak actueel, schaalbaar en toepasbaar voor uiteenlopende projecten.